Królewska muzyka - Festiwal Muzyki Dawnej

Festiwal Varmia Musica to zawsze muzyka dawna grana na dawnych instrumentach. Aby utwory te wybrzmiały tak, jak były prezentowane przed wiekami, czyli w odpowiednich przestrzeniach, pomysłodawca tego kulturalnego wydarzenia i jego dyrektor artystyczny Marek Niewiedział szukał miejsca, z którym można by związać festiwal na dłużej, a które oferowałoby historyczne wnętrza o ciekawej architekturze, stanowiące piękne tło wydarzenia i dodatkowo ściągające melomanów, pragnących choć na kilka dni oderwać się od szarej codzienności i posmakować dworskiego życia.

Wybór padł na Lidzbark Warmiński i miasto to już po raz osiemnasty będzie gościło w tym roku wybitnych artystów, koncertujących na całym świecie.

Dlaczego Lidzbark Warmiński? Lidzbark od 1350 roku do XIX wieku był stolicą Warmii i dawniej jej największym miastem. Stanowił centrum wiary i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dlatego często nazywano go perłą Warmii. Leży 220 km od Warszawy, 146 km od Gdańska i tylko 48 km od Olsztyna.

A ponieważ przez miasto przebiega 8 szlaków turystycznych (piesze, rowerowe, samochodowe i kajakowe), jest tłumnie odwiedzane przez turystów, zwłaszcza latem, gdy oferuje nie tylko zwiedzanie urokliwej starówki, ale i wypoczynek nad wodą czy właśnie koncerty muzyki dawnej. Do najbardziej znanych szlaków wiodących przez Lidzbark należą Szlak Kopernikowski i Szlak Zamków Gotyckich. I to zamek biskupów warmińskich szczególnie upodobali sobie twórcy Festiwalu Varmia Musica.

Zamek biskupów warmińskich wraz z przedzamczem, bastionem i basztą to jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce. Jest najlepiej zachowaną budowlą na ziemiach byłego państwa zakonnego, choć nigdy bezpośrednio nie znalazł się we władaniu Krzyżaków. Budowlę wzniesiono w latach 1350–1401, ale później pałac rozebrano i pozostał po nim zarys fundamentów – między południowym skrzydłem zamku oraz suchą fosą.

Jego bryłę zdobi teraz wieża wysoka i wieżyczki na konsolach. Dziedziniec zaś ze względu na krużganki przywodzi na myśl zamek królewski na Wawelu. Dla turystów stanowi on magnes, gdyż wielu z nich chce zobaczyć miejsce, w którym przebywały takie znamienite osoby jak Mikołaj Kopernik, papież Pius II, Jan Dantyszek, Ignacy Krasicki, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Jan Olbracht Waza, Adam Stanisław Grabowski, Karol XIII czy Napoleon Bonaparte.

Historyczne wnętrza oczarowały twórców festiwalu, którzy organizują codzienne koncerty w różnych punktach miasta, różnych zamkowych salach czy w otoczeniu zamku, ale także historycznych pomieszczeniach hotelu Krasicki. Bo turyści mają niepowtarzalną szansę połączenia wypoczynku ciała z wypoczynkiem ducha, relaksu i doznań artystycznych na najwyższym poziomie. Na koncertach pojawia się aktywna publiczność lokalna, czekająca na kolejne edycje Festiwalu Varmia Musica jak na swoiste święto, ale i goście z całej Polski, planujący wakacje corocznie w Lidzbarku Warmińskim w czasie trwania festiwalu. Liczną grupę melomanów stanowią też goście zagraniczni, głównie z Niemiec oraz Belgii.

Ale Varmia Musica nie odbywała się tylko w najbliższej okolicy zamku. Dyrektor festiwalu Marek Niewiedział poszukiwał nowych atrakcyjnych przestrzeni, gdzie muzyka dawna – co roku prezentowana pod innym hasłem – mogłaby wybrzmiewać, pokazując przy okazji bogactwo kulturowe tego regionu Polski.

Koncerty więc odbywały się i przy Bramie Wysokiej (jeden z zachowanych elementów murów obronnych Lidzbarka), która powstała w latach 1466–1478, i w oranżerii Krasickiego, obecnie nazywanej Oranżerią Kultury, ale i w Stoczku Klasztornym, Ornecie i Olsztynie. Wszędzie tam zjawiali się melomani, pragnący przeżyć niezwykłą przygodę muzyczną w niezwykłych historycznych przestrzeniach.

Wracali do siebie zawsze wyposażeni w nową wiedzę, gdyż dyrektor artystyczny festiwalu Marek Niewiedział ze swadą i ogromnym znawstwem poprzedza każdy występ muzyków historycznym wprowadzeniem, tłumaczącym nie tylko miejsce danego dzieła w historii muzyki, ale też trudności wykonawstwa, tajemnice dawnych instrumentów czy po prostu fabułę utworów, jak to się działo przy okazji poprzedniej edycji festiwalu, która poświęcona była operze.

Tegoroczny festiwal powinien mieć jeszcze bardziej uroczystą oprawę, gdyż słuchać będziemy muzyki królewskiej, a całe wydarzenie odbędzie się pod hasłem „Musica Regis”.

Europejscy władcy postrzegali życie kulturalne jako przejaw splendoru ich rządów, dlatego starannie selekcjonowali zatrudnianych przez siebie artystów, a zaraz po objęciu władzy dokonywali daleko idących reform w muzycznym życiu dworu. Wszelkie królewskie uroczystości uświetniali najznamienitsi śpiewacy i wirtuozi instrumentalni, rozsławiając imię władców oraz komunikując ich bezsprzeczną potęgę, a wybór królewskiego kapelmistrza czy dyrektora muzycznego należał do spraw najwyższej wagi, mogących w przyszłości przynieść królowi i jego otoczeniu niezaprzeczalne korzyści wizerunkowe.

W II połowie XVII wieku dwór Króla Słońce Ludwika XIV był punktem odniesienia i wzorem do naśladowania dla całej niemalże ówczesnej Europy. Spędzanie czasu na dworze francuskim było niezbędną częścią edukacji kulturalnej każdego arystokraty, bez względu na narodowość. „Wszyscy w Niemczech tam jeżdżą”, pisał Fryderyk Wielki w 1750 roku, a „francuski smak rządzi naszym jedzeniem, meblami oraz ubraniem”. Zachwyt, jakim pod koniec XVII wieku zachodnia Europa darzyła przejawy francuskiego stylu, dotyczył także muzyki.

Twórcy bezpośrednio związani z dworem Króla Słońce, jakimi z pewnością byli Jean-Baptiste Lully i François Couperin, postrzegali to jako wielką szansę promocji własnej twórczości, a także możliwości rozsławiania francuskiego gustu w najodleglejszych zakątkach europejskiego kontynentu.

W trakcie festiwalu do czasów wspaniałości Ludwika XIV będą bezpośrednio nawiązywały dwa programy: koncert inauguracyjny „Muzyka na kolację Króla” oraz koncert „Muzyka komnaty królewskiej”, oba nawiązujące do bardzo zrytualizowanego życia dworskiego tego wyjątkowego władcy.

Program „W służbie Waszej Wysokości” przybliża słuchaczom gusta muzyczne najpotężniejszych rodów XVII wieku, takich jak ród Gonzagów czy Medyceuszy, oraz poniekąd wyjaśnia rolę mecenatu w rozwoju i upowszechnianiu sztuki muzycznej. Postać Króla Zygmunta III Wazy objawia się jako niezwykle istotna z punktu widzenia wymiany muzycznej między Polską a Włochami. W służbie królewskiej kaplicy występowali XVII-wieczni muzycy włoscy, tacy jak Tarquinio Merula czy Francesco Rognoni, który zadedykował Zygmuntowi swoje najsłynniejsze dzieło „Selva de varii passagi”.

Podczas tegorocznego festiwalu część wydarzeń jak zawsze odbiegnie nieco od głównego hasła, jakim jest „Musica Regis”, by ponownie przybliżyć publiczności muzyczne dziedzictwo Warmii. Mowa tu o koncertach „Salon romantyczny – muzyczne dziedzictwo Warmii” oraz „Powrót po 400 latach: Giovanni Battista Cocciola w Lidzbarku Warmińskim”.

W przypadku pierwszego wydarzenia zaprezentowany zostanie niezwykle rzadko wykonywany cykl pieśni słynnego polskiego kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, który urodził się i dorastał w warmińskim miasteczku Wartembork, znanym dziś jako Barczewo. Koncert „Powrót po 400 latach: Giovanni Battista Cocciola w Lidzbarku Warmińskim” jest jednym z ważniejszych wydarzeń na tegorocznym festiwalu, który przenosi słuchaczy jakieś czterysta lat wstecz.

Koncert finałowy pod tytułem „Musica regis Poloniae” nawiązuje do twórczości związanej z królami i władcami państwa polskiego w różnych okresach jego historii.

Ale warto zwrócić uwagę na jeszcze jedno wydarzenie. Koncert monograficzny kompozycji Giovanniego Battisty Coccioli, obejmujący reprezentatywny wybór zachowanych dzieł tego kompozytora. Będzie to pierwsze takie przedsięwzięcie na ziemi warmińskiej od czterystu lat. Utwory te mimo bardzo dobrego warsztatu ich twórcy i wielkiej atrakcyjności brzmieniowej niezwykle rzadko włączane są do programów koncertowych. A skąd Cocciola na Warmii?

Biskup Szymon Rudnicki (1552–1621) był jednym z najwybitniejszych pasterzy diecezji warmińskiej. W ciągu swoich piętnastoletnich rządów doprowadził do wydania nowych ksiąg liturgicznych, wizytował regularnie parafie, konsekrował kaplice i kościoły, między innymi w Świętej Lipce, Braniewie i Królewcu. Odzyskał dla katolików kościół św. Mikołaja w protestanckim Elblągu, ale utrzymywał też bliskie kontakty z kolegium jezuickim w Braniewie i hojnie je wspierał. Zwyczajem swojej epoki zatrudniał również zespół muzyczny, którego kapelmistrzem był właśnie przybyły z Włoch kompozytor Giovanni Battista Cocciola. Warto wybrać się do Lidzbarka, by posłuchać tych utworów.

Tegoroczny Festiwal Muzyki Dawnej Varmia Musica w Lidzbarku Warmińskim odbywać się będzie w dniach 31 lipca–7 sierpnia. To jedno z najważniejszych wydarzeń kulturalnych w regionie historycznej Warmii. Festiwal przybliża licznie zgromadzonej publiczności dzieła średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu i wczesnego romantyzmu w oryginalnej szacie brzmieniowej. Wykonania bazują na wieloletnich doświadczeniach artystów i badaniach nad ówczesną praktyką wykonawczą, a historyczne instrumentarium, adekwatne do okresu powstania dzieł, jest nieodłączną cechą wszystkich festiwalowych wydarzeń.

Połączenie najwyższego kunsztu artystycznego z bezpośredniością, jaką przejawiają wykonawcy w stosunku do publiczności, stało się swoistą wizytówką tego niezwykłego muzycznego wydarzenia i zjednuje festiwalowi sympatię słuchaczy oraz pozyskuje coraz szersze grono odbiorców. W tym roku będą mogli oni posłuchać wspaniałych artystów, dzierżących berło w swoich dziedzinach.

Anna Mikołajczyk została ukoronowana 12 Fryderykami. Solowa płyta, na której śpiewaczka prezentuje pieśni Karola Szymanowskiego, została wyróżniona nagrodami Fryderyk w kategoriach: Album Roku Recital Wokalny, Opera, Operetka, Balet, Album Roku Muzyka Symfoniczna, Muzyka Kameralna – Duety oraz Fonograficzny Debiut Roku. Anna Mikołajczyk od wielu lat realizuje pasje pedagogiczne, prowadząc klasę wokalną na Uniwersytecie Muzycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz kursy wokalne w Polsce i za granicą.

Ewa Mrowca wykona królewski koncert na klawesynie złoconym 22-karatowym złotem, który znajduje się w depozycie Muzeum Warmińskiego, a oryginał eksponowany jest w Wersalu. Artystka ze szczególną pasją poświęca się wykonawstwu muzyki na oryginalnych instrumentach, a także historycznej realizacji basso continuo. Koncertuje w Polsce, Francji, Niemczech oraz USA.

Zbigniew Pilch jest królem skrzypków barokowych. W 2020 r. otrzymał odznakę honorową Zasłużony dla Kultury Polskiej za wybitny dorobek artystyczny, przyznaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uhonorowany został także nagrodą Fryderyka.

To już w zasadzie stanowi tradycję festiwalu, że pojawia się na nim jakiś wybitny gość z zagranicy. W tym roku w Lidzbarku Warmińskim będzie gościł król Korsyki Jean-Etienne Langianni, który występuje na najsłynniejszych festiwalach na świecie i nagrał ponad 30 albumów. Oprócz koncertów muzyki i pieśni tradycyjnej, opracowań repertuarów muzyki dawnej i współczesnej jego działalność artystyczna obejmuje także kompozycje dzieł polifonicznych. Regularnie prowadzi warsztaty śpiewu i polifonii korsykańskiej zarówno we Francji, jak i za granicą.

Podczas jednej edycji festiwalu w salach koncertowych pojawiają się w sumie nawet 4000 gości. To bardzo cieszy. A zwłaszcza że nawet pandemiczne wydarzenie cieszyło się niemal taką samą popularnością. Koncert inauguracyjny odbędzie się w niedzielę, 31 lipca, o godz. 19:00 w Wielkim Refektarzu zamku biskupów warmińskich. Zapraszamy serdecznie! http://www.varmiamusica.pl/